Η χρήση του διαδικτύου. Υπάρχουν, άραγε, όρια; Και ποια είναι αυτά; Ποιος τα καθορίζει και με βάση ποια κριτήρια; Πότε βγαίνουμε εκτός ορίων; Πότε περνάμε την κόκκινη γραμμή; Σε τι συμπεράσματα οδηγεί το εύρημα ότι μεγάλο ποσοστό μαθητών 15-17 ετών έχει συμπεριφορές παθολογικής χρήσης διαδικτύου; Και τι μηνύματα εκπέμπει η απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να συμπεριλάβει τη διαταραχή διαδικτυακού παιχνιδιού στη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας; Η «Π» δίνει λόγο και βήμα σε τρεις διακεκριμένους στον τομέα τους επιστήμονες. Ο καθηγητής Βασίλης Βερύκιος περιγράφει γιατί και πώς το διαδικτυακό κινητό μας έχει εξελιχθεί σε ψηφιακό τσιγάρο και οι έξυπνες εφαρμογές αποτελούν τη νικοτίνη που ποτίζει το μυαλό με εξαρτησιογόνες ουσίες, αλλά παράλληλα αναλύει πώς μέσω διαδικτύου μπορούν ν' ανοίξουν λεωφόροι καριέρας για τους νέους. Ο φιλόλογος Γιάννης Δημογιάννης εστιάζει στο «καμπανάκι κινδύνου» που εκπέμπει η εξάρτηση της νεολαίας από το Διαδίκτυο και καταγράφει τον εθισμό των παιδιών στα on line παιχνίδια, που συμπεριλαμβάνεται πλέον και επισήμως στις καταγεγραμμένες ψυχιατρικές διαταραχές. Ο δικηγόρος Ερμής Παπουτσής εξηγεί ότι η συνθηματολογία και οι άναρθροι φθόγγοι που εκφέρονται και περιφέρονται ως απόψεις στα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν «λόγο» με την ουσιαστική του έννοια.
Το διαδίκτυο, οι ευκαιρίες και εμείς… του Βασίλη Βερύκιου Ο κόσμος αλλάζει με ξέφρενους ρυθμούς. Από τις μηχανές αναζήτησης και το διαδίκτυο έχουμε φτάσει στα έξυπνα κινητά και στα gadgets. Η τεχνολογία έχει διεισδύσει στη ζωή μας, σαν το αέριο που καταλαμβάνει όλο τον χώρο που του δίνεται. Το κινητό μας έχει καταντήσει το ψηφιακό μας τσιγάρο (όχι το ηλεκτρικό!) και οι έξυπνες εφαρμογές η νικοτίνη που μας ποτίζει το μυαλό με τις χημικές ουσίες της εξάρτησής μας! Στη δεκαετία του '90 η Java επαγγέλλονταν ότι θα συνέδεε τον υπολογιστή με το ψυγείο μας μέσω των ενσωματωμένων μικροσυσκευών. Το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT) σήμερα έρχεται να φέρει τις μηχανές πιο κοντά στους ανθρώπους, θολώνοντας τα όρια του πραγματικού και του ψηφιακού κόσμου. Ο υπολογιστής και το γραφείο μας έπαψαν να αποτελούν το περιβάλλον όπου ξοδεύουμε τα μονότονα εργασιακά μας οκτάωρα. Η Amazon ήρθε να ψηφιοποιήσει το μικρό ή το μεγάλο αγοραστικό μας σύμπαν, και το κινητό κατάφερε πλέον να κλέψει την πρωτοκαθεδρία του desktop και του laptop, ή ακόμα και του tablet, στην κατάκτηση της νέας τάξης πραγμάτων. Ενας έξυπνος νεαρός χωρίς απαραίτητα ένα δίπλωμα από το Χάρβαρντ, ή το MIT, ακόμα και χωρίς γνωριμίες, ή «επιφάνεια», εάν και αυτά θα βοηθούσαν κάπως, σαν ένα είδος πολυκλειδιού να το πω, μπορεί να φτιάξει το καινούργιο «βιβλίο» των ψυχών μας (;;) ίσως και να γίνει ο καινούργιος Ζούκεμπεργκ. Ο κόσμος έχει γεμίσει επιλογές και το ίντερνετ μάς δίνει τεράστιες δυνατότητες εκδημοκρατίζοντας το κυνήγι των ευκαιριών. Χρειάζεται όμως μία διαφορετική προσέγγιση για να δουλέψει όλο αυτό. Οι νέοι που θα βγουν στην αγορά εργασίας αύριο, χρειάζονται πάνω από όλα την ικανότητα να μαθαίνουν και να προσαρμόζονται στο καινούργιο και στο άγνωστο κυρίως. Ολες οι άλλες συνταγές καταρρέουν η μία μετά την άλλη μπροστά στο μένος των ισοπεδωτικών αλλαγών. Πολλοί από εμάς μπορεί και να έχουμε ακούσει πώς ξεκίνησε η Facebook, ή η Microsoft, και πώς η ΙΒΜ, από κυρίαρχος στους υπολογιστές, ξεπούλησε τη δραστηριότητά της αυτή στη Lenovo! Η μοναδική άμυνά μας είναι να είμαστε ανοικτοί στις νέες προκλήσεις και καλά προετοιμασμένοι για την ώρα που θα δοκιμαστεί, στην αρένα που θα κληθεί, ο καθένας. Και μην ξεχνάμε ποτέ ότι στη βάση όλων είναι η καταλληλότητα για τη χρήση και τον σκοπό, ένα είδος φυσικής επιλογής. Γι' αυτό νίκησε ο Δαυίδ τον Γολιάθ, μας ενημερώνει ο Μάλκολμ Γκλάντγουελ. Ας προσαρμοστούμε, επομένως, εμείς στον σκοπό, για να γίνουμε εμείς οι πιο κατάλληλοι, γενικώς!
* Ο Βασίλης Βερύκιος είναι καθηγητής στη Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας του ΕΑΠ και διευθυντής Εργαστηρίου Αναλυτικής και Ανωνυμοποίησης Μεγάλων Δεδομένων. Τα παιδιά και ο διαδικτυακός κίνδυνος του Γιάννη Δημογιάννη Πολύ φοβάμαι, πως τα μαντάτα, αυτή τη φορά, είναι βαριά, μπορεί όμως ν' αποδειχθούν έως και ασήκωτα για όσους γονείς δεν συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητα της ευθύνης έναντι των παιδιών τους. Γιατί, χοντρά ψιλά, οι περισσότεροι γονείς ίσως και να υποψιάζονται την απειλητική σκιά του διαδικτύου, εντούτοις το φαινόμενο, δυστυχώς, δεν ταιριάζει με τη σκηνή του προφιτερόλ απ' την ταινία του Κωνσταντίνου, όπου ακόμη και μία γλαφυρή περιγραφή ενδεχομένως να διαφώτιζε κάπως τον σερβιτόρο. Γεγονός που σημαίνει πως οι γονείς χρειάζονται να προσδιορίσουν τρία σοβαρά μεγέθη. Ποιο είναι το θέμα, ποιο είναι το πρόβλημα και ποιο, τελικά, είναι το ζητούμενο. Σχετικά με το θέμα, δεν αρκούν προφανώς αοριστίες, υπερβολές, προκαταλήψεις, ιδεοληψίες κοκ. Και τούτο, διότι η αλήθεια προβάλλει αμείλικτη. Το διαδίκτυο, κακά τα ψέματα, ήρθε και θα μείνει, εφόσον στην εποχή μας είναι το συναρπαστικότερο εργαλείο για ένα παιδί. Περιέχει συμπυκνωμένο τον Κόσμο, απευθύνεται σε όλες τις ανάγκες του και τού ζητά απλά να ξέρει πώς θα το χρησιμοποιήσει. Το διαδίκτυο, επομένως, είναι αδιαμφισβήτητα το συγκλονιστικότερο σύγχρονο επίτευγμα, που ο γονέας οφείλει ν' αναλογιστεί αν θα χρησιμοποιηθεί σαν σωτήριο μαχαίρι ή σαν ολέθριο φονικό όργανο. Τα πράγματα, πάντως, γίνονται συνθετότερα, όταν οι γονείς καλούνται να διαχειριστούν το διαδίκτυο ως πρόβλημα. Εδώ, τα μεγέθη κραυγάζουν. Ενδεικτικά, οι έρευνες αποκαλύπτουν πως, στη σύγχρονη εποχή, μιλάμε για τη δημιουργία ενός καινοφανούς ψηφιακού εγκεφάλου, που έρχεται ν' αντικαταστήσει τον παλιότερο αναλογικό. Αναπόδραστα, ο όγκος των πληροφοριών προβάλλει χαοτικός στον παιδικό εγκέφαλο και απαιτεί επί-γνωση στη χρήση και διάκριση στην αφομοίωση του. Στην περίπτωση, βέβαια, που ένας πιτσιρικάς μένει δια-δικτυωμένος πάνω από δύο ώρες, τότε, συνολικά οι εγκεφαλικές λειτουργίες αποσυντονίζονται, ενώ ακόμη και ο ύπνος διαταράσσεται σοβαρά. Εξάλλου, κι ένας πρωτοετής φοιτητής Ιατρικής γνωρίζει πως ο διαταραγμένος ύπνος δεν επιφέρει μία παροδική διαταραχή της κορτιζόλης, αλλά προκαλεί περαιτέρω την καθολική αποδιοργάνωση των ορμονικών δεικτών και των ψυχοσωματικών λειτουργιών. Με αφορμή, τώρα, όσα παιδιά έχουν πραγματικά «κολλήσει στα μεταμεσονύχτια ξεσαλώματα», ο Παγκόσμιος οργανισμός παιδιατρικής υγείας επισημαίνει πως ο εθισμός των παιδιών στα on line παιχνίδια συμπεριλαμβάνεται πλέον και επισήμως στις καταγεγραμμένες ψυχιατρικές διαταραχές! Αν επικαλεστούμε μάλιστα τις στατιστικές, το νούμερο φαντάζει τρομακτικό, γιατί το ποσοστό των εθισμένων δια-δικτυακών χρηστών αγγίζει παγκοσμίως το ιλιγγιώδες ποσοστό του 6%, όταν το καταγεγραμμένο ποσοστό της σχιζοφρένειας κυμαίνεται μόλις στο 1%! Και ολοκληρώνουμε. Σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή, ένας ψυχίατρος αφηγήθηκε την περίπτωση ενός εφήβου, που όταν πήγε να προσκυνήσει στην εικόνα της εκκλησίας, έσπρωχνε τη μορφή του Χριστού, όπως αλλάζουν οι οθόνες στο smart phone. Οταν ο ψυχίατρος ρωτήθηκε ποια λύση προτείνει, ξεχώρισε μόνο μία: «Το μέτρο»! Πλην όμως, στην Ελλάδα αγνοούμε πως το απόφθεγμα του Κλεόβουλου δεν έλεγε «Παν μέτρον άριστον», αλλά «Μέτρον Αριστον». Ειδάλλως, ο καθένας ράβει το δικό του κουστούμι.
* Ο Γιάννης Δημογιάννης είναι φιλόλογος – μεταπτυχιακός στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Μια νέα μορφή διαλόγου με συνθηματολογία… του Ερμή Παπουτσή
Ο Σταύρος Τσακυράκης υπήρξε ο μεγαλύτερος, κι ελπίζω όχι ο τελευταίος, οπαδός του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης. Συνήθιζε να διακηρύττει ότι «η ελευθερία της έκφρασης συνεπάγεται την ελεύθερη διακίνηση όλων των ιδεών και των απόψεων ανεξαρτήτως του περιεχομένου τους. Δεν νοείται ελεύθερος δημόσιος διάλογος αν αυτός προσληφθεί ως αποκαθαρμένος από τις εξωφρενικές, λανθασμένες ή απεχθείς ιδέες» (απόσπασμα από άρθρο του στο «Βήμα» στις 19-5-2013). Ζήτημα επικινδυνότητας και περιορισμού του λόγου τίθεται μόνον όταν αυτός καθίσταται πρόσφορος να επιφέρει άμεσο κίνδυνο ή να προξενήσει άμεσα κακό. Το παραπάνω αξίωμα, το οποίο είναι δομημένο πάνω σε γερά θεμέλια νομικής αλλά και φιλοσοφικής σκέψης (όπως η φιλοσοφία μετουσιώνεται σε στάση ζωής), κατά τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα δέχεται έντονους κλυδωνισμούς εξαιτίας των αλλαγών στον τρόπο, αλλά και στον χρόνο έκφρασης. Στα χρόνια της κοινωνικής (δια)δικτύωσης έχουμε γίνει όλοι μας κοινωνοί μιας νέας μορφής διαλόγου ο οποίος στις περισσότερες περιπτώσεις διακατέχεται από συνθηματολογία, δογματισμό και μισαλλοδοξία. Εχουμε φτάσει στο σημείο δε ακόμα και ο πολιτικός λόγος να αυτοπεριορίζεται σε 160 χαρακτήρες οι οποίοι δεν συγκεντρώνουν την ουσία των επιχειρημάτων του εκάστοτε γράφοντος αλλά τη λάμψη λεξικών πυροτεχνημάτων με αποκλειστικό σκοπό τη δημιουργία εντυπώσεων (και δευτερευόντως την αποφυγή προβληματισμών). Είναι γεγονός ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και το διαδίκτυο εν γένει, έδωσαν απλόχερα δημόσιο βήμα προωθώντας έτσι τον δημόσιο διάλογο και την ελευθερία έκφρασης. Στον αντίποδα όμως τίθενται δύο προβληματισμοί που σχετίζονται με το ανωτέρω αξίωμα Τσακυράκη. Πρώτον, κατά πόσο η συνθηματολογία και οι άναρθροι φθόγγοι που εκφέρονται και περιφέρονται ως απόψεις στα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν «λόγο» με την ουσιαστική του έννοια; Είναι αμφίβολο το κατά πόσο οι κραυγές αυτές εκφέρουν επιχειρήματα, μετά βεβαιότητος δε ουδέν συνεισφέρουν στον δημόσιο λόγο. Στην περίπτωση αυτή, η απάντηση είναι μάλλον εύκολη για τους υπερθεματιστές της ελευθερίας του εκφράζεσθαι καθώς δεν κλονίζεται η αρχή ότι ακόμα και λόγος κενός περιεχομένου δικαιούται -και ορθώς – ελευθέρως να εκφέρεται. Δεύτερον και σημαντικότερον, πώς είναι δυνατόν να είμαστε βέβαιοι πως όταν εκφέρονται μισαλλόδοξες απόψεις στο διαδίκτυο αυτές δεν επιφέρουν άμεσα βλάβη σε άτομα ή κοινωνικές ομάδες; Εξ ορισμού οι δέκτες τέτοιων απόψεων στο διαδίκτυο δεν μπορούν να προσδιοριστούν κι επομένως ίσως μπορεί να τεθεί θέμα αφηρημένης διακινδύνευσης. Ο Σταύρος Τσακυράκης μάλλον -σχεδόν σίγουρα- θα διαφωνούσε με τα ανωτέρω, αλλά θα διαπράξω την ύβρη να θεωρήσω ότι θα συμφωνούσε με το εξής. Προτού διαρρήξουμε τα ιμάτιά μας για το δικαίωμα στην ελευθερία του (δικού μας) λόγου, πρώτα θα πρέπει να διασφαλίσουμε το δικαίωμα στον αντίλογο. Ετσι θα διασφαλίσουμε και τα δύο.
* Ο Ερμής Παπουτσής είναι δικηγόρος Πατρών – ΜΔΕ Διεθνούς Ποινικού και Ευρωπαϊκού Δικαίου.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΧΡ. ΒΕΡΓΑΝΕΛΑΚΗΣ