Το θέμα: Ο διάσημος φυσικός και συγγραφέας, Στίβεν Χόκινγκ, προέβλεψε σε έκθεσή του, λίγο πριν φύγει από τη ζωή, ότι στο άμεσο μέλλον θα μπορούν κάποιοι να χρησιμοποιήσουν την επιστήμη της γενετικής για να «επεξεργαστούν» και να «αναβαθμίσουν» το DNA των παιδιών τους. Οι πιο ευνοημένοι θα είναι οι πλούσιοι, οι οποίοι θα έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν ένα διανοητικό και γονιδιακό «προβάδισμα» και να μετατρέψουν τα παιδιά τους σε υπερανθρώπους με ενισχυμένη μνήμη, ανοσία στις ασθένειες, υψηλή ευφυΐα και μακροζωία. «Είμαι βέβαιος ότι κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα οι άνθρωποι θα ανακαλύψουν τον τρόπο ώστε να τροποποιήσουν τόσο τη νοημοσύνη όσο και τα ένστικτα. Μόλις εμφανιστούν οι υπεράνθρωποι, θα υπάρξουν σημαντικά προβλήματα όσον αφορά τους μη τροποποιημένους ανθρώπους, που δεν θα μπορούν να τους ανταγωνιστούν», ήταν η σοκαριστική πρόβλεψη του χαρισματικού και ευφυούς επιστήμονα.
Η ερώτηση: Η «Π» απευθύνθηκε σε 4 διακεκριμένους επιστήμονες και ζήτησε την εκτίμησή τους. Καταθέτουν την άποψή τους ο καθηγητής Πανεπιστημίου Θανάσης Τσακαλίδης, ο καθηγητής καρδιολογίας Περικλής Νταβλούρος, ο νεογνολόγος Αντώνης Δαρζέντας και η κοινωνική λειτουργός Ζωή Σακκούλη
*Ο στίχος που απεύθυναν τα Σπαρτιατόπουλα στους γονείς τους, κατά το παραδοσιακό τελετουργικό της φυλής. Για τον υπεράνθρωπο του 21ου αιώνα ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΤΣΑΚΑΛΙΔΗ *
Εντονη συζήτηση έχει προκαλέσει μια «σκοτεινή» πρόβλεψη που διατύπωσε ο εκλιπών φυσικός και συγγραφέας, Στίβεν Χόκινγκ, προδιαγράφοντας ένα ζοφερό μέλλον για τη «μη τροποποιημένη γενετικά» ανθρωπότητα, αφού, όπως λέει, η πλούσια ελίτ θα χρησιμοποιήσει την επιστήμη της γενετικής για να «διορθώσει» και να «αναβαθμίσει» το DNA των παιδιών της. Η θεωρία αυτή αναφέρεται και σε τεχνικές όπως το σύστημα Crispr-Cas9, με το οποίο μπορούν να υλοποιηθούν κατά παραγγελία ελεγχόμενες μεταλλάξεις γονιδίων με επιθυμητές ικανότητες για τον άνθρωπο (μνήμη, αντίληψη, μακροβιότητα, κ.ά.), εφόσον όμως είναι υπό έλεγχο και οι παρενέργειές τους. Είναι γεγονός ότι ο 21ος αιώνας είναι ο αιώνας της Βιολογίας. Ο άνθρωπος γίνεται όλο και περισσότερο διαφανής από τη σκοπιά της βιολογικής γνώσης, όσον αφορά στη δομή και κατάσταση των βασικών κυττάρων του, που τον απαρτίζουν. Υπολογίζεται ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από εκατό τρισεκατομμύρια κύτταρα. To DNA του ανθρώπου διαθέτει περίπου 22.000 γονίδια, που κωδικοποιούν τις αναγκαίες πρωτεΐνες. Το μικροβίωμα περιλαμβάνει περίπου 8 εκατομμύρια τέτοια γονίδια. Το DNA αποκωδικοποιείται πλέον εύκολα για κάθε οργανισμό και παρουσιάζεται η ακολουθία των βάσεων, που το απαρτίζουν σε ψηφιακή μορφή. Πάνω σε αυτήν την ψηφιακή μορφή τρέχουν αλγόριθμοι, που εντοπίζουν μοτίβα με σημαντική βιολογική πληροφορία. Αυτή η γνώση οδηγεί σε νέες μεθόδους διάγνωσης ασθενειών και παραγωγής νέων εξατομικευμένων φαρμάκων με τη χρήση των υπολογιστών. Οι υπολογιστές έχουν πλέον μεγάλες υπολογιστικές δυνατότητες (υπερυπολογιστές, κβαντικοί υπολογιστές, δυνατότητες υπολογιστικού νέφους, υπολογιστές με πιθανοτικούς υπολογισμούς όπως το Chip Loihi της INTEL). Αυτές οι δυνατότητες συνδυαζόμενες με τις συνεχώς βελτιωμένες τεχνικές της Τεχνητής Νοημοσύνης (Βαθιά Μάθηση), καθώς και την ανάπτυξη αξιόπιστων μοντέλων προσομοίωσης βιολογικών καταστάσεων, δημιουργούν έναν εύλογο φόβο ότι σε άμεσα ορατό χρόνο (20 έως 30 χρόνια) θα μπορεί να διασφαλισθεί η επιτυχής εκτέλεση στοχευόμενων μεταλλάξεων για την αναπαραγωγή ανθρώπων με υπερικανότητες (υπεράνθρωποι). Από ανθρωπιστική πλευρά, οι μόνες μεταλλάξεις που πρέπει να επιτρέπονται είναι μόνο αυτές που αφορούν στην υγεία και αυτό το δικαίωμα πρέπει να το έχουν όλοι οι άνθρωποι αδιακρίτως.
•Ο Θανάσης Τσακαλίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Μηχ. H/Y και Πληροφορικής Πανεπιστημίου Πατρών. Ενας σύγχρονος Καιάδας ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΝΤΑΒΛΟΥΡΟΥ Το 1965 οι Φρανσουά Ζακόμπ και Ζακ Μονό μοιράστηκαν το Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής για το έργο τους πάνω στη γενετική μεταγραφή. Πέντε χρόνια αργότερα, ο Μονό, επηρεασμένος από τον στενό του φίλο Αλμπέρ Καμύ, επιχείρησε να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην επιστήμη και τη φιλοσοφία με το πόνημά του «Η Τύχη και η Αναγκαιότητα», διατυπώνοντας τη θεωρία ότι τα έμβια όντα κινούνται με βάση κάποιο σχέδιο, μια αναγκαιότητα για την εκπλήρωση κάποιου σκοπού (τελεονομία), αλλά ταυτόχρονα μεταβιβάζουν απαράλλαχτη την πληροφορία που αντιστοιχεί στη δομή τους από γενεά σε γενεά (αμετατροπία), θεωρώντας μάλιστα τη δεύτερη ως πρωτεύουσα ιδιότητα. Πιθανώς ο Μονό, όταν αναφερόταν στην τύχη και στην αμετατροπία, δεν είχε φανταστεί τις δυνατότητες και την αλματώδη εξέλιξη της γενετικής μηχανικής. Μισό αιώνα αργότερα, ένας άλλος μεγάλος επιστήμονας που ερεύνησε τα βαθύτερα σημεία του σύμπαντος, αλλά δεν πρόλαβε να κερδίσει το Νόμπελ, ο θεωρητικός φυσικός Στίβεν Χόκινγκ, θα διατύπωνε την «προφητεία» ότι η σύγχρονη γενετική θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσει μια φυλή «υπερανθρώπων», παρεμβαίνοντας στην τελεονομία και καταργώντας το τυχαίο. Ο Χόκινγκ πάει και ένα βήμα πιο πέρα, περιγράφοντας το εφιαλτικό σενάριο μιας θετικής ευγονικής στα χέρια της οικονομικής ελίτ του πλανήτη, διότι αυτή θα έχει τη δύναμη να το πραγματοποιήσει, χωρίς όμως να αποκλείεται, θα προσθέσω εγώ, να επιχειρηθεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα όπως επιχειρήθηκε στο παρελθόν από τους ναζί. Επί του παρόντος, το σενάριο αυτού του «σύγχρονου Καιάδα», όπου τα ασθενέστερα μέλη του είδους μας θα εξαφανιστούν, παραμένει μακρινό καθώς παρέμβαση στα γενετικά κύτταρα δεν επιτρέπεται, ενώ ο κίνδυνος παρενεργειών από την εφαρμογή του αποτελεί σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα. Εντούτοις, σε αντίθεση με την «ακτινοβολία Χόκινγκ» για την οποία δεν υπάρχει πειραματική απόδειξη (αυτό στέρησε άλλωστε το Νόμπελ στον διάσημο φυσικό), το παραπάνω σενάριο δεν είναι τόσο θεωρητικό καθώς υπάρχουν ήδη αποδείξεις. Καθώς η αναζήτηση της αντικειμενικής γνώσης, αυτό που ο Μονό περιγράφει ως «ηθική της γνώσης», δεν συνεπάγεται αυτόματα και «γνώση της ηθικής», προβάλλει επιτακτικά η ανάγκη προσαρμογής των κοινωνικών επιστημών στη φρενήρη ανάπτυξη των θετικών επιστημών, αλλά και η κεφαλαιώδης σημασία της ενσωμάτωσής τους σε ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα με κέντρο τον άνθρωπο, ώστε ο Καιάδας να παραμείνει στη σφαίρα της μυθολογίας.
*Ο Περικλής Νταβλούρος είναι καθηγητής Καρδιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών.
Η τελειότητα της ατελούς μας ύπαρξης ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΑΚΚΟΥΛΗ
Παρούσα στις καθημερινές συζητήσεις η δυνατότητα γενετικής βελτίωσης του ανθρώπινου είδους. Τα ερωτήματα, όμως, απαιτούν μετασχηματισμό, όπως σε κάθε περίπτωση που οι απαντήσεις καταλήγουν σε αδιέξοδο. Η πραγματική ζωή έχει αποδείξει πως δεν αρκεί η ευφυΐα για να απαντήσει τα ζητήματα που αφορούν στις σχέσεις των ανθρώπων, την εργασία του ή και τελικά την υγεία του. Μπορεί ένας ευφυής ή ανθεκτικός άνθρωπος να αντιμετωπίσει ζητήματα εξαρτήσεων, ψυχικής υγείας, δυσκολίας κοινωνικής αποδοχής ή δυσκολίες στην οικογενειακή του ζωή, όπως και ένας άνθρωπος με μικρότερο δείκτη ευφυΐας. Αντιστοίχως, μπορεί να αποκτήσει ζητήματα υγείας, λόγω του τρόπου ζωής του ή της κατά τα άλλα επιτυχημένης καριέρας και του υψηλού οικονομικού του επιπέδου. Τα παιδιά μας «φέρουν» την ασυνείδητη συστημική υποχρέωση να δικαιώσουν ή να αποδείξουν κάτι από την οικογενειακή τους ιστορία. Και αυτό είναι η κύρια κίνηση που τους ωθεί να πορευτούν σε κάθε τους επιλογή, αναλόγως των βιωμάτων που θα αποκτήσουν. Στην πορεία αυτή, η γενετική τους «βελτίωση» είναι μάλλον αδιάφορη. Η αγωνία μας να είμαστε πιο ανθεκτικοί στις συνθήκες ζωής, κρύβει κατά βάση την αγωνία του θανάτου, της ματαιότητας και της δυσκολίας μας τελικά να δεχτούμε την ύπαρξή μας ως έχει. Είναι πολύ πιο δύσκολο να απασχοληθεί κανείς με το οικογενειακό του Σύστημα και να αντιμετωπίσει τις εκρήξεις θυμού ενός μέλους της οικογένειάς του, από τη φαντασίωση της δυνατότητας αποφυγής τέτοιων φαινομένων. Είναι, όμως, σαφές πως η συμπεριφορά και οι δεξιότητες κάποιου δεν εξαρτώνται απλώς από τα γενετικά του χαρακτηριστικά, αλλά κυρίως από τα Συστήματα στα οποίο μεγαλώνει και αλληλεπιδρά. Ας απασχολήσουμε λοιπόν τη συζήτηση και την επιστήμη στη βελτίωση των συνθηκών ζωής και ας δεχτούμε την τελειότητα της ατελούς μας ύπαρξης.
*Η Ζωή Σακκούλη είναι κοινωνική λειτουργός, ιδιοκτήτρια του Διεπιστημονικού Κέντρου« Ατροπος» και μέντορας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Θεοί και διάβολοι της ύπαρξής μας, ταυτόχρονα ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΔΑΡΖΕΝΤΑ
Το 1758 ο βιολόγος Carl Linnaeus δίνει σε ένα ζωικό είδος, της συνομοταξίας των χορδωτών, τετράποδων, πρωτευόντων, το όνομα Homo sapiens, δηλαδή Ανθρωπος ο Σοφός. Η ιστορία του είδους αυτού ξεκινάει πριν από 200 χιλιάδες χρόνια, οπότε στη διαδικασία της εξέλιξης ένας νέος πίθηκος προκύπτει στη γη. Παρουσιάζει πολύ καλές ικανότητες προσαρμογής σε σχέση με τους άλλους πιθήκους, αλλά σοφός δεν είναι. Και η Ιστορία αρχίζει. Φτιάχνει ιδιαίτερο πολιτισμό, φτιάχνει θεούς και δαίμονες, παλάτια και καλύβες. 250 Χρόνια πριν, κάνει τη δεύτερη επανάσταση. Τη βιομηχανική. 20 χρόνια πριν, την τρίτη επανάσταση. Αυτήν της πληροφορίας. Αρχίζουν να μην έχουν πια μεγάλη σημασία τα μέσα παραγωγής αλλά η γνώση. Και η γνώση μας έφτασε στο Αγιο Δισκοπότηρό της, το ιερό Γκράαλ, σαν αυτό που δόθηκε στον Ιωσήφ της Αριμαθείας με το αίμα και τον ιδρώτα του Χριστού. Ο τετράποδος πίθηκος της οικογένειας των ανθρωπίδων μπορεί να αλλάξει το γενετικό του υλικό. Ηδη δημιουργείται σιγά-σιγά μια βελτιωμένη ράτσα. Επιλέγουμε γερά παιδιά χωρίς γενετικά νοσήματα εάν ξέρουμε ότι οι γονείς έχουν προβληματικά γονίδια. Κάνουμε γενετικές θεραπείες σε καρκίνους και λευχαιμίες. Βάζουμε συνθετικά μέλη και βηματοδότες στην καρδιά μας. Ολο και περισσότεροι διανοητές, τελευταία, αντιλαμβανόμενοι την τεράστια δύναμη που ελευθερώσαμε, προειδοποιούν για ένα μέλλον όπου οι πλούσιοι θα μπορούν να φτιάξουν μια υπερφυλή με τεχνητά υπεράνθρωπα παιδιά. Ο φυσικός Stephen Hawking, ο ιστορικός Yuval Harari βλέπουν ένα δυστοπικό μέλλον όπου ο Ανθρωπος ο Σοφός θα χωριστεί σε δύο είδη, όπως συνέβη και στο παρελθόν. Ενα κατώτερο, αυτό που δημιούργησε η εξέλιξη, και ένα ανώτερο, αυτό που θα δημιουργήσει ο ίδιος με την γενετική μηχανική. Εχει ξαναγίνει άλλωστε στο παρελθόν. Ο Homo sapiens έχει ζήσει ταυτόχρονα με τον Homo Neanderthal και όλοι ξέρουμε τη συνέχεια. Ο πρώτος εξόντωσε τον δεύτερο. Η γενετική βελτίωση του πληθυσμού θα συμβεί, άραγε, μόνο σε λίγους ή θα επεκταθεί σε όλα τα μέλη του κόσμου ετούτου, όπως συνέβη π.χ. με το αυτοκίνητο, που αρχικά το είχαν μόνο οι πλούσιοι και μετά και οι πιο φτωχοί; Και τι θα εμποδίσει τους πρώτους γενετικά τροποποιημένους ανώτερους ανθρωπίδες να εξοντώσουν τους κατώτερους; Για πρώτη φορά, το Πρωτεύον τετράποδο που ονομάστηκε σε μια στιγμή ψευδαίσθησης μεγαλείου από έναν βιολόγο Ανθρωπος ο Σοφός, μπορεί να καθορίσει τόσο ριζικά το μέλλον του. Ο ταπεινός πίθηκος, που πριν από 200 χιλιάδες χρόνια σηκώθηκε όρθιος στις σαβάνες της Αφρικής, μόλις σκότωσε τους θεούς και τους δαίμονές του και πήρε ο ίδιος τη θέση και των δύο. Το Αγιο Δισκοπότηρο της γνώσης μας θα γεμίσει αυτή τη φορά με το δικό μας γενετικό υλικό και το δικό μας αίμα και όχι του Θεού μας. Δημιουργοί και δημιούργημα στο ίδιο Ιερό Γκράαλ. Θεοί και διάβολοι της ύπαρξής μας ταυτόχρονα. *Ο Αντώνης Δαρζέντας είναι παιδίατρος – νεογνολόγος.
Επιμέλεια: ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΕΡΓΑΝΕΛΑΚΗΣ