Θρησκευτικές Εκδηλώσεις ‘’Το Πρωτοκύριακο’’, γράφει ο Κωνσταντίνος Θύμης.
Κωνσταντίνος Π. Θύμης
Θεολόγος – Ιστορικός
Την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου (το επονομαζόμενο στην Κέρκυρα Πρωτοκύριακο) λιτανεύεται το ιερό λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνος, σε ανάμνηση της θαυματουργικής διάσωσης της Κέρκυρας από τη φοβερή επιδημία της πανώλης (χρησιμοποιούμε την κοινή – καθημερινή χρήση της λέξης και όχι τη λόγια και αρχαιοπρεπή «η πανώλης, γεν. –ους»), που το έτος 1673 για δύο φορές έπληξε την Κέρκυρα.
Η πανώλη ή η επονομαζόμενη κατά τον Μεσαίωνα και «Μαύρος Θάνατος» είναι βαρύτατη λοιμώδης νόσος, αιτία θανατηφόρων επιδημιών κατά την αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα και προσβάλλει λεμφαδένες (βουβωνική) ή το αναπνευστικό σύστημα (πνευμονική) ή και το αίμα (σηψαιμική) προκαλώντας υψηλό πυρετό, δύσπνοια, αιμοπτύσεις, θόλωση της διάνοιας, παραλήρημα κ.ά. (βλ. Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικόν της Νέας Ελληνικής Γλώσσας).
Ο ασθενής πολύ δύσκολα γινόταν καλά και ο δρόμος που θα ακολουθούσε λόγω του φόβου της μετάδοσης της ασθένειας ήταν δεινός. Κυρίως μόνος ή με άλλους παθόντες σήκωνε τον σταυρό του πόνου, του μαρτυρίου της καραντίνας, της σκληρής απομόνωσης των λοιμοκαθαρτηρίων (λαζαρέτων), μακριά από οικεία και αγαπημένα πρόσωπα, χωρίς καμιά ελπίδα με μόνη διέξοδο την αναμονή του θανάτου. Και όταν εκείνος ερχόταν έδινε τη λύτρωση. Στη συνέχεια χωρίς ιερέα, ψαλμούς και συνοδεία δικών του προσώπων οδηγούνταν από δύο νεκροθάφτες πάνω σε ένα ξυλοκρέβατο, με τη βοήθεια πιθανόν δύο ακόμη ανθρώπων που κουβαλούσαν και έριχναν ασβέστη στα περάσματα και στον ίδιο, στην τελευταία του κατοικία, κάπου απόμερα, ερημικά, και ακίνδυνα όσο γίνονταν για τους άλλους, σύμφωνα με τις υποδείξεις των υγειονομικών αρχών.
Εκατομμύρια άνθρωποι από την αρχαιότητα έως και τον 19ο αι. χάθηκαν έχοντας νοσήσει απ’ αυτή την ασθένεια. Πληθυσμοί συρρικνώθηκαν και κράτη έχασαν την ισχύ τους.
Μία τέτοια απειλή χτύπησε για μια ακόμη φορά το νησί μας. Ήταν η δεύτερη για το έτος 1673. Οι αρχές και ο κόσμος ήταν σε απόγνωση. Η επιστήμη με τα μέσα της εποχής εκείνης προσπαθούσε, αλλά όταν το πράγμα ξέφευγε σήκωνε τα χέρια ψηλά. Οι άνθρωποι και πάλι, όπως και άλλοτε έτρεξαν «εις τον σοφώτατον των Κερκυραίων ιατρόν» και εκείνος με την πολλή του παρρησία ενώπιον του Θεού κίνησε τη Θεία ευσπλαχνία, η οποία μέσω αυτού έδωσε τη λύση. Για να επιβεβαιωθεί για μια ακόμη φορά ότι: «όπου Θεός βούλεται νικάται φύσεως τάξις» και ότι «ατελεύτητος υπάρχει των αγίων η χάρις ην παρά Χριστού εκομίσαντο, (ατελεύτητη υπάρχει η χάρις των αγίων την οποία έλαβαν από τον Χριστό). Όθεν (άρα-συνεπώς)… και τα λείψανα εκ θείας δυνάμεως διηνεκώς ενεργούσι τοις θαύμασιν…»
Οι συναξαριστές δεν μας λένε πότε ακριβώς άρχισε το κακό. Γνωρίζουμε από άλλη πηγή ότι η πανώλη πρωτοεμφανίστηκε στο προάστιο της Γαρίτσας. Αναφέρουν, όμως ότι: το θανατικόν «θανατηφόρον μίασμα» αφάνιζε την πόλη, τα προάστια και τα χωριά με τέτοιο τρόπο ώστε όλοι, οι πάντες, να κινδυνεύουν χωρίς διάκριση να πεθάνουν με σκληρό τρόπο. Παρά λίγο δε να γίνει ολοκληρωτική καταστροφή στο νησί (δύο φορές μάλιστα το έτος εκείνο), όμως «ο θαυματουργός ούτος την νήσον ιάσατο, εξ ασθενείας, ως τάχιστα πάντας αναλαβών άρδην τε ανερρώσθαι ποιήσας» (ο θαυματουργός δηλ. ο Άγιος Σπυρίδων γιάτρεψε το νησί από την ασθένεια και όσους είχαν προσβληθεί πολύ γρήγορα τους θεράπευσε).
Κατά μαρτυρίες της εποχής τα τέλη Οκτωβρίου του 1673, επί τρεις νύκτες στην κορυφή του καμπαναριού της εκκλησιάς του Αγίου, ένα υπερκόσμιο σταθερό φως έκανε να διακρίνεται ο θαυματουργός Άγιος αιωρούμενος, κρατώντας το σταυρό στο χέρι και καταδιώκοντας το θανατικό που έμοιαζε με κατάμαυρο φάντασμα, το οποίο προσπαθούσε να αποφύγει τον Άγιο βγάζοντας κραυγές – οιμωγές, τις οποίες πολλοί ανέφεραν ότι άκουσαν. Έτσι, η φοβερή αυτή επιδημία σταμάτησε απότομα τις τελευταίες ημέρες του Οκτωβρίου του 1673. Συνέπεια αυτού ήταν η σωτηρία της Κέρκυρας να αποδοθεί από τις αρχές, τον κλήρο και το λαό στη θαυματουργική παρέμβαση του Αγίου Σπυρίδωνος.
Οι Βενετικές Αρχές θέλοντας να τιμήσουν τον Άγιο Σπυρίδωνα και για αυτή του τη σωτήρια επέμβαση, αφουγκραζόμενες και την επιθυμία κλήρου και λαού, καθιέρωσαν με απόφασή τους στις 29 Οκτωβρίου 1673 τη λιτανεία της πρώτης Κυριακής του Νοεμβρίου.
Ο Άγιος Σπυρίδων, όχι μόνον τότε, αλλά για πέντε περίπου αιώνες που βρίσκεται στην Κέρκυρα μετέχει ενεργά και ευεργετικά στη ζωή και την ιστορία της. Διαχρονικά επιβεβαιώνεται η άλλοτε διαπίστωση του Κερκυραίου ιστορικού του 17ου αι. Ανδρέα Μάρμορα: «Καίπερ έπηλυς (αλλοδαπός-ξένος) ο Άγιος, δια τε όμως την μακράν εν Κερκύρα διαμονήν και τα θαύματα, άπερ εν αυτή εποίησεν, αποτελεί ιερόν και αναπόσπαστον στοιχείον της Νήσου».
Οι θαυματουργικές επεμβάσεις και αγαθοεργίες του δεν σταμάτησαν ποτέ. Σε κάθε δύσκολη στιγμή ο Προστάτης της Κέρκυρας ήταν παρών και επενέβαινε σωτήρια δίνοντας λύσεις σε πνευματικά και υλικά αδιέξοδα. Οι μνήμες όσων ζουν ακόμη από τα σκληρά χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου –το αναφέρουμε λόγω της πρόσφατης Εθνικής Επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940- ομολογούν ότι ο ναός του όντας κατακλυσμένος από χιλιάδες πονεμένους ανθρώπους, αποδείχθηκε το ασφαλέστερο καταφύγιο του τόπου μας.
Συνεπώς τιμούμε και αυτό το Πρωτοκύριακο τον Άγιο μας με ακράδαντη την πίστη, ότι όπως στο παρελθόν και στο παρόν, το ίδιο και στο μέλλον θα συνεχίζει να είναι για την Κέρκυρα και για τους Κερκυραίους ο σπλαχνικός πατέρας, ο σοφός ιατρός, ο διαχρονικός διασώστης, ο ακοίμητος φρουρός, ο φύλακας άγγελος, η ζωντανή απόδειξη της παρουσίας και πρόνοιας του Θεού, ο Πολιούχος και το Μέγα Καύχημα.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις ‘’Επισημάνσεις της Κυριακής’’, 05-11-2017.