Πολίτευμα και οικονομία, συγκοινωνούντα δοχεία

Η συσχέτιση της ποιότητας του πολιτεύματος με την μορφή της οικονομικής οργάνωσης μίας χώρας εύκολα επαληθεύεται αν κοιτάξουμε τα πρώην κομμουνιστικά – σοσιαλιστικά κράτη. Εκεί η απουσία πολιτειακών ελευθεριών συνοδεύεται και από την απουσία ελεύθερης οικονομικής αγοράς. Στον υπόλοιπο «προηγμένο» δυτικό κόσμο, ενώ εκ πρώτης όψεως τα πράγματα φαίνονται πιο ευχάριστα, η εικόνα θολώνει αν προχωρήσουμε σε μία πιο προσεκτική ανάλυση του πολιτειακού συστήματος.

Το σύγχρονο κράτος με την δική του διαμορφωμένη προσωπικότητα, αποτελεί έναν καθιερωμένο πολιτειακό και οικονομικό θεσμό, τη λεγόμενη κρατική γραφειοκρατία, η οποία συνοδεύεται και εξαρτάται από τους κομματικούς μηχανισμούς. Σε αντίθεση, η αρχαία ελληνική κοινωνία είναι πολιτεία και όχι κράτος. Δεν υφίστατο η έννοια λαός των Αθηνών, ούτε πολιτεία των Αθηνών, αλλά Αθηναίων Πολιτεία. Δηλαδή, η πόλη ήταν οι Αθηναίοι, καθώς οι πολίτες ήταν το κέντρο αναφοράς, όχι το κράτος. Η Αθήνα ήταν απλά και μόνο μία γεωγραφική περιοχή.

Τα κύρια σημεία στα οποία έχει δομηθεί η σύγχρονη δημοκρατία είναι οι εκλογές και η αντιπροσώπευση. Οι εκλογές αποτελούν τη βασική μορφή πολιτικής έκφρασης του λαού. Στην αρχαία δημοκρατία όμως, η πεμπτουσία του πολιτεύματος δεν ήταν οι εκλογές, αλλά η ψήφος. Τα ψηφίσματα δηλαδή των πολιτών. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ο δήμος άρχει, ότι ο δήμος έγινε ο κυρίαρχος των πάντων, και τα πάντα διοικεί με τα ψηφίσματα και με τα δικαστήρια στα οποία ο ίδιος κατέχει την εξουσία. Όσον αφορά την αντιπροσώπευση, η ιδέα ότι μέσα σε μία μέρα ο κυρίαρχος λαός συμπυκνώνει και εκφράζει την πολιτική του θέση διαλέγοντας τους για παράδειγμα τριακόσιους αντιπροσώπους του, καθώς και την κυβέρνησή του για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, δεν υφίστατο στην αρχαία Αθήνα. Ήταν αδιανόητο και πολιτικά αλλοτριωμένο κάποιος να αντιπροσωπεύσει έναν πολίτη στην εκκλησία του δήμου.

Αργότερα, ο Ρουσσώ σχολιάζοντας τους Άγγλους διαπίστωνε ότι δεν ήταν ελεύθεροι ούτε μία φορά στα πέντε χρόνια που εξέλεγαν τους βουλευτές τους, αφού οι επιλογές που κάνει κάποιος τη μέρα των εκλογών έχουν ήδη καθορισθεί από πρίν, από τον εκλογικό νόμο, τα υπάρχοντα κόμματα, το σύστημα ανάδειξης των υποψηφίων κ.α.

Η εκτελεστική εξουσία στην αρχαία Αθήνα δεν είχε την σημερινή μορφή ενός κυβερνητικού σχήματος με πρωθυπουργό και υπουργούς. Ήταν απλά μία ανεξάρτητη διοίκηση των καθημερινών λειτουργιών της πόλης.

Ταυτόχρονα οι πολίτες ψήφιζαν για να λάβουν αποφάσεις, ενώ σήμερα ψηφίζουν πρόσωπα τα οποία θα πάρουν έναντι αυτών τις αποφάσεις. Επίσης, οι άρχοντες-διοικητές ως επί το πλείστον κληρώνονταν, αλλά ακόμα και εκείνοι που εκλέγονταν ήταν ανακλητοί! Η δόμηση αυτή είχε δημιουργηθεί διότι, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης «ευκολότερα διαφθείρονται με τα κέρδη και με τις χάριτες οι λίγοι παρά οι πολλοί».

Αντίθετα, σήμερα οι διοικητές του κρατικού συστήματος διορίζονται από την εκάστοτε κυβέρνηση.
Αυτή η φιλελεύθερη δημοκρατική διάρθρωση στην αρχαία Αθήνα συνοδευόταν από μία οικονομία ελεύθερης αγοράς με χαρακτηριστικά πλήρους σχεδόν ανταγωνισμού. Ο Κάρολος Μάρξ διαπίστωνε χαρακτηριστικά ότι, η βάση της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατικής πολιτείας ήταν οι ανεξάρτητοι μικροπαραγωγοί. Η ποιότητα επομένως, της πολιτειακής οργάνωσης ενός κράτους σχετίζεται άμεσα με την έκταση ελευθερίας που υφίσταται στον οικονομικό «στίβο». Η ύπαρξη ενός πραγματικά φιλελεύθερου και δημοκρατικού πολιτεύματος συνεπάγεται και την εμφάνιση μίας ανοικτής οικονομίας με στοιχεία πλήρους ανταγωνισμού, στην οποία η παραγωγή είναι μοιρασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορεί κανείς να επηρεάσει μονομερώς την λειτουργία της. Από τη στιγμή δηλαδή, που η θεσμοθέτηση των κανόνων λειτουργίας της αγοράς δεν βρίσκεται στα χέρια λίγων κυβερνώντων, αλλά ελέγχεται από την πλειοψηφία των πολιτών, καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο να ευνοηθούν τα συμφέροντα λίγων επιχειρηματιών.

Το είδος της υφιστάμενης μορφής δημοκρατίας θα πρέπει να μας προβληματίσει. Παράλληλα, η τάση ενίσχυσης ολιγοπωλιακών φαινομένων σε όλο και περισσότερα τμήματα της οικονομίας, έρχεται σε σύγκρουση με το διατυμπανισμένο γενικό επιχείρημα περί λειτουργίας ελεύθερης ανταγωνιστικής αγοράς στη χώρα μας. Βέβαια, η άμεση αυτοκυβέρνηση της αρχαίας Αθήνας μοιάζει με μία ουτοπία απέναντι στη σημερινή εποχή.

Όμως, το γεγονός αυτό δεν πρέπει να παγώνει την αναζήτηση τρόπων πιο άμεσης συμμετοχής των πολιτών σε κρίσιμα ζητήματα προσαρμοσμένη στις παρούσες συνθήκες. Θεσμούς και διαδικασίες που αυξάνουν τον έλεγχο που ασκούν οι πολίτες σε όσα διαδραματίζονται στον τόπο τους και που αναβαθμίζουν το επίπεδο συμμετοχής τους στις αποφάσεις.

Η Ελβετία αποτελεί το σύγχρονο απτό παράδειγμα επιτυχημένης προσαρμογής στοιχείων άμεσης δημοκρατίας σε ένα πολίτευμα αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Για παράδειγμα, οι αποφάσεις της ομοσπονδιακής Ελβετικής κυβέρνησης και οι κρατικές συμφωνίες υπόκεινται στον έλεγχο των πολιτών μέσω υποχρεωτικών δημοψηφισμάτων. Για την ενεργοποίηση της διαδικασίας απαιτείται να συγκεντρωθούν μέσα σε 100 μέρες από την κατάθεση της πρότασης 50.000 υπογραφές πολιτών που έχουν δικαίωμα ψήφου. Το σύνταγμα επίσης, δίνει το δικαίωμα στους πολίτες να προτείνουν μία συνταγματική αναθεώρηση εφόσον συγκεντρωθούν 100.000 υπογραφές πολιτών με δικαίωμα ψήφου μέσα σε 18 μήνες. Τα αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων είναι υποχρεωτικό να εφαρμοστούν.

Δυστυχώς, με την ψήφο μας έχουμε κατορθώσει να παραδώσουμε τις τύχες του τόπου σε ανθρώπους οι οποίοι ενστερνίζονται και εφαρμόζουν πιο συγκεντρωτικές πολιτειακές δομές. Στους οποίους απουσιάζει ο προβληματισμός για την εύρεση πρακτικών μεθόδων ώστε να διευρυνθεί η συμμετοχή των πολιτών και ο έλεγχος των αποφάσεων σε σημαντικά ζητήματα. Που πλασάρουν τη δημοκρατία της πλέμπας και του κάνε για τέσσερα χρόνια τουμπεκί. Ουσιαστικά «αναλφάβητους» όχι μόνο πολιτειακής παιδείας, αλλά εν γένει πολιτισμού. Που δεν αφουγκράζονται την ουσία της δημοκρατίας και της δημιουργικής κριτικής, αλλά ούτε το πνευματικό περιεχόμενο ενός Παρθενώνα. Που σέρνονται απνευμάτιστα στην περιφορά ενός μαυσωλειακού επιταφίου ή παρίστανται με ύφος καρδιναλίου σε μία ολιγόλεπτη Ανάσταση των φωτοβολίδων, παρασυρόμενοι από την παρακμιακή δίψα των εντυπώσεων και της εξουσίας.

Μαργέλης Κωνσταντίνος

Tags:Μαργέλης ΚωνσταντίνοςΠολίτευμα και οικονομία


Πηγή