Κοινωνία Κ. Θύμης: Η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα Πολιούχος των Κυθήρων και η ομώνυμη Μονή της στην Κέρκυρα.
Κωνσταντίνος Π. Θύμης
Θεολόγος – Ιστορικός
Στα όμορφα και γραφικά Κύθηρα, στο Τσιρίγο (Cerigo, μεσαιωνική ονομασία του νησιού) όπως το λένε οι ντόπιοι, στις 24 του μηνός Σεπτεμβρίου γιορτάζουν κάθε χρόνο την ανάμνηση της εύρεσης της εικόνας της Υ. Θεοτόκου Μυρτιδιωτίσσης, το υπερφυές θαύμα της ίασης του παραλύτου, καθώς και όλων των θαυμάτων που έχουν γίνει επικαλούμενοι με πίστη τη χάρη και παρρησία που έχει ως Θεοτόκος ενώπιον του Υιού και Θεού της.
Η εικόνα αυτή της Παναγίας πήρε την προσωνυμία Μυρτιδιώτισσα γιατί βρέθηκε μέσα σε μυρτιές: «Ω του θαύματος! – εν μέσω κλάδων μυρσίνης (ευρέθη) το πανάχραντον της Θεοτόκου εικόνισμα». Σύμφωνα με την παράδοση, τον 14ο ή 15ο αι. ένας ευλαβής βοσκός που ζούσε στη δυτική περιοχή των Κυθήρων, εκεί που βρίσκεται σήμερα η Μονή της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, 40 ημέρες μετά την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 24 Σεπτεμβρίου, ενώ προσευχόταν θερμά στην Παναγία, άκουσε μία φωνή να έρχεται από κοντινή ερημική περιοχή και να του λέγει: «Ει με ζητήσεις, ώδε που ευρήσεις την Εικόνα Μου· ήλθον γαρ προ πολλού παρασχείν βοήθειαν τω τόπω τούτω».
Πράγματι ο βοσκός ξαφνιάστηκε. Τρέχοντας προς το σημείο που άκουσε τη φωνή βλέπει μία θαυμάσια εικόνα της Παναγίας, μεγάλων διαστάσεων, μέσα σε μυρτιές (μυρσίνες), γι’ αυτό πήρε και την επωνυμία Μυρτιδιώτισσα. Ομοίως και η περιοχή αυτή ονομάστηκε και λέγεται μέχρι σήμερα Μυρτίδια.
Η εικόνα αυτή σύμφωνα και με την παραπάνω αποκάλυψη της Παναγίας ήρθε στα Κύθηρα με θαυμαστό τρόπο αιώνες πριν για να καταστεί πηγή ευλογιών. Η χαριτόβρυτος εικόνα της Υ.Θ. Μυρτιδιωτίσσης, η οποία κατά παράδοση αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά, είναι η πολιούχος, αποτελεί τον πολυτιμότατο πνευματικό θησαυρό και το καύχημα των Κυθήρων.
Ο τύπος της εικόνας παριστάνει τη Θεοτόκο μέχρι των στέρνων (μέση του θώρακα), φέρουσα στα αριστερά της ως βρέφος τον Υιόν της, τον Κύριο Ιησού Χριστό και είναι γεγραμμένη σε μεταλλική πλάκα. Τα πρόσωπα είναι σκούρα (τελείως μελανά) και δεν διακρίνονται καθόλου χαρακτηριστικά εκτός από το σχήμα των προσώπων. Φέρει περίτεχνη επένδυση (πουκάμισο) από καθαρό χρυσάφι διακοσμημένη κυρίως στις κορώνες (Χριστού – Παναγίας) με πολύτιμους λίθους και έχει εγχάρακτες παραστάσεις: α) δύο αγγέλους που με το δεξί χέρι στέφουν την Παναγία και με το αριστερό κρατούν ειλητάρια με στίχους από τους χαιρετισμούς της Θεομήτορος, β) θαύματα, γ) μυρσίνες και δ) άλλο διάκοσμο και επιγραφές. Η επένδυση κατασκευάστηκε το έτος 1837.
Στο σημείο της εύρεσης της εικόνας άμεσα κτίστηκε ο πρώτος μικρός ιερός ναός. Ακριβώς πάνω αυτού το 1841 ξεκίνησε η ανοικοδόμηση του νέου περικαλλούς ναού της Υ.Θ. Μυρτιδιωτίσσης με πρωτοβουλία και επιστασία του αοιδίμου κτίτορος Ιερομονάχου Αγαθαγγέλου Καλλιγέρου. Ολοκληρώθηκε το 1857 και είναι ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής.
Ο κτίτωρ Ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καλλίγερος μερίμνησε και για το κτίσιμο των κελλιών και την όλη διαμόρφωση του μοναστηριακού συγκροτήματος. Μάλιστα επί των ημερών του ξεκίνησε η κατασκευή του περίτεχνου πέτρινου σκαλιστού κωδωνοστασίου (τριών ορόφων), το οποίο ολοκληρώθηκε το έτος 1889 από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Φατσέα (Φωριάρη) μαζί με τις πτέρυγες των κελλιών.
Να σημειωθεί ότι την περίοδο που απειλούνταν το νησί από πειρατικές επιδρομές, η εικόνα μεταφερόταν και φυλασσόταν στο Κάστρο της Χώρας των Κυθήρων στον ομώνυμο ναό της. Ένα ωραίο έθιμο στα Κύθηρα είναι η μεταφορά και η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στη Χώρα, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, όπου παραμένει 40 ημέρες έως τη Δευτέρα του Πάσχα. Από τη Δευτέρα του Πάσχα λιτανεύεται στα χωριά των Κυθήρων για 15 ημέρες και επανέρχεται στον ναό της, στα Μυρτίδια, την Κυριακή των Μυροφόρων.
Αντίστοιχα και εδώ στην Κέρκυρα και μάλιστα στα δυτικά της (όπως και στα Κύθηρα) βρίσκεται η Μονή της Υ. Θ. Μυρτιδιωτίσσης, κοντά στη θάλασσα κάτω από το χωριό Βάτος.
Η Μονή, ως έχει σήμερα, πιθανολογείται ότι κτίστηκε το τελευταίο τέταρτο του 18ου αι. Η αρχική ονομασία της ήταν «Υ. Θεοτόκου Φανερωμένης» και η ευρύτερη περιοχή όπου βρίσκεται ονομαζόταν «Τρίαλος». Να σημειωθεί ότι η ονομασία της Μονής ως «Μυρτιδιώτισσας» απαντάται σε έγγραφα μεταξύ των ετών 1851-1854. Η παράδοση θέλει ως ιδρυτή του ναού τον μοναχό ή ιερομόναχο Δανιήλ Καγγελάρη, εφημέριο στον ναό του Αγίου Βλασίου στο Τρίκλινο, συνδυάζει δε την ίδρυσή του με τη θαυμαστή φανέρωση της εικόνας της Θεοτόκου στον Δανιήλ. Άλλη παράδοση ταυτίζει τον ιδρυτή της μονής Δανιήλ με τον εκχριστιανισθέντα Τούρκο που αναφέρεται στο μαρτύριο του αγίου Αναστασίου Παραμυθίας (+ 1750). (Βλ. Παναγιώτα Τζιβάρα – Σπύρος Καρύδης, Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ.Θ. Μυρτιδιωτίσσης Κερκύρας, Κέρκυρα, 2004, σ. 19.).
Η αρχιτεκτονική της μορφή καθώς και τα κειμήλια που διαθέτει την κατατάσσουν σε μία από τις ιστορικές μονές της Κέρκυρας. Το μικρό αλλά ωραίο Καθολικό της, ρυθμού βασιλικής, κοσμούν εικόνες κυρίως επτανησιακής τεχνοτροπίας. Εντός του Καθολικού, το σημείο που βρέθηκε η εικόνα της Θεοτόκου διατηρείται κρύπτη. Δεσπόζουσα θέση κατέχει η τιμώμενη εικόνα της Υ.Θ. Μυρτιδιωτίσσης, η οποία αποτελεί σημείο αναφοράς όχι μόνο των κατοίκων της περιοχής αλλά πολλών πιστών.
Αξιόλογη τυγχάνει και η σωζόμενη βιβλιοθήκη της Μονής, η οποία καταλογραφήθηκε από την Παναγιώτα Τζιβάρα και τον Σπύρο Καρύδη και εκδόθηκε η εργασία τους στο βιβλίο: Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ.Θ. Μυρτιδιωτίσσης Κερκύρας, Κέρκυρα, 2004. Καταγράφονται 22 συνολικά χειρόγραφα και 182 τόμοι βιβλίων, που εκδόθηκαν από το 1604 έως το 1900, κυρίως εκκλησιαστικού περιεχομένου.
Η Μονή γιορτάζει στις 24 Σεπτεμβρίου.
Πιστεύουμε ότι η αιτία της επωνυμίας-μετονομασίας της έχει άμεση σχέση με την Υ.Θ. Μυρτιδιώτισσα των Κυθήρων, η οποία και κατέχει τα «πρωτεία».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Ιερά Μητρόπολις Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων, Μοναστήρια της Κέρκυρας, 2012.
- Καλούτση Δ. Σοφοκλέους, Ακολουθίαι και Θαύματα της Παναγίας Θεοτόκου της Μυρτιδιωτίσσης, Κύθηρα 20065.
- Παπαγεώργιος Κ. Σπυρίδων, Ιστορία της Εκκλησίας της Κερκύρας, από της συστάσεως αυτής μέχρι του νυν, εν Κερκύρα 1920.
- Τζιβάρα Παναγιώτα – Καρύδης Σπύρος, Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ.Θ. Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας, Κέρκυρα, 2004.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις ‘’Επισημάνσεις της Κυριακής’’ 24-09-2017.