Εκατοντάδες ήταν οι Ηλείοι που βρίσκονταν στις τάξεις του 12ου Συντάγματος Πεζικού που λίγες ώρες μετά το «Όχι» της Ελλάδας στην Ιταλία του Μουσολίνι ξεκίνησε την πορεία του προς το μέτωπο.
Πολλοί από τους Ηλείους του 12ου Συντάγματος Πεζικού έδρασαν ηρωικά όπως πολλοί ήταν και αυτοί που έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Στο παρακάτω άρθρο γίνεται μια ενδεικτική αναφορά σε ορισμένους από τους πεσόντες που στελέχωναν το 12ο Σύνταγμα Πεζικού, καταγόμενοι από διάφορες περιοχές του νομού Ηλείας…
Το 12ο Σύνταγμα Πεζικού Πατρών ήταν μία από τις μεγάλες μονάδες του Στρατού Ξηράς στην οποία εκλήθησαν να παρουσιαστούν οι Ηλείοι επίστρατοι στο Έπος του 1940. Η άλλη ήταν το 9ο Σύνταγμα Πεζικού στην Καλαμάτα, όπου πήγαν επίστρατοι Ηλείοι από την τότε Επαρχία Ολυμπίας (νοτίως του Αλφειού Ποταμού).
Το 12ο Σύνταγμα Πατρών ανήκε στην 3η Μεραρχία Πεζικού, η οποία από το 1904 είχε έδρα την Πάτρα και σε αυτήν εκπαιδεύονταν Αχαιοί, Ηλείοι, Αιτωλοακαρνάνες, αλλά και κληρωτοί από τις νήσους Ζάκυνθο και Κεφαλονιά.
Οι Ηλείοι επίστρατοι στην Πάτρα
Η πόλη των Πατρών δέχθηκε την δολοφονική επίθεση της Ιταλικής Αεροπορίας το πρωινό της Δευτέρας 28 Οκτωβρίου 1940, λίγες μόνο ώρες μετά την επίδοση του ιταλικού τελεσιγράφου στον Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά. Δεκάδες οι νεκροί και περισσότεροι οι τραυματίες. Τότε φονεύθηκε από εχθρική βόμβα ο εκ Γουμέρου Στρατιώτης Γεώργιος Κοτσιράς του Νικολάου και της Αγγελικής, γεννηθείς το 1918. Είναι ο πρώτος νεκρός Ηλείος του Πολέμου του 1940.
Οι Ηλείοι μετακινήθηκαν στην Πάτρα και στο 12ο Σύνταγμα κυρίως με τις αμαξοστοιχίες, ήδη από την πρώτη ημέρα της επιστρατεύσεως. Ο τότε πολεμιστής από το Κατάκολο Κάρολος Καντούνης περιγράφει σε προσωπικό του ημερολόγιο (που είχε δημοσιευτεί προ ετών στον τοπικό Τύπο της Ηλείας), τις συνθήκες μεταφοράς και πολέμου και πολλά άγνωστα περιστατικά. Στις 28 ήταν στην Αθήνα, αλλά κατευθύνεται στην Πάτρα ως επίστρατος. Στις 29 Οκτωβρίου βρίσκεται στο Ρίο. Εκεί γράφει: «Βρισκόμαστε στο Ρίο. Μας δίνουν συγκεχυμένες πληροφορίες για το βομβαρδισμό [των Πατρών]. Όλες οι συγκοινωνίες μας έχουν ατονήσει διότι χρησιμοποιούνται για την επιστράτευση. Γράφω ένα σημείωμα στον πατέρα μου στον Πύργο. Του ζητώ τις ευχές του να με συνοδεύσουν στην μεγάλη αυτή περιπέτεια».
Η 3η Μεραρχία (με διοικητή τον Υποστράτηγο Γεώργιο Μπάκο και διοικητή του 12ου Συντάγματος τον Συνταγματάρχη Επαμεινώνδα Ζησιμόπουλο) ξεκίνησε στις 7 Νοεμβρίου 1940 από την Πάτρα για το Μέτωπο. Ακολούθησε την πορεία μέσω Κρυονερίου Αιτωλοακαρνανίας για να φτάσει (μέσω Αγρινίου και Άρτας) στο μέτωπο της Ηπείρου. Τοποθετείται στην περιοχή Θεσπρωτίας, δίπλα στην ένδοξη 8η Μεραρχία Ηπείρου.
Περιστατικά ηρωισμού
Στις 25 Νοεμβρίου το 12ο Σύνταγμα ξεκινά την εμπλοκή με τον εχθρό. Από τους πρώτους νεκρούς των εκεί επιχειρήσεων στους Βουτανάδες είναι για το Σύνταγμα αυτό ο Δημήτριος Ξύδης από τον Πύργο, στις 26 Νοεμβρίου. Μεταξύ των νεκρών στις επιχειρήσεις του Δεκεμβρίου είναι και διοικητής του 3ου τάγματος Α. Καραλής, την θέση του οποίου λαμβάνει στις 17/12/1940 ο ταγματάρχης Χρήστος Καραχάλιος από το Κοσκινά Αρχαίας Ολυμπίας, που ως τότε ήταν καθηγητής στην Σχολή Ευελπίδων. Ο Καραχάλιος θα παραμείνει διοικητής του Τάγματος ως την Άνοιξη του 1941 και την υποχώρηση λόγω της Γερμανικής επιθέσεως.
Είναι εκατοντάδες οι Ηλείοι που βρίσκονται στις τάξεις του 12ου Συντάγματος και πολλοί από αυτούς θα δράσουν ηρωικά. Ο εκ Κοροίβου (Κελεβής) Δικηγόρος Πατρών κ. Λεωνίδας Μαργαρίτης, στο βιβλίο του «Γαμήλιο ταξίδι στο μέτωπο» (που εξεδόθη από τις εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα) περιγράφει την πολεμική περιπέτεια του πατέρα του, του Γεωργίου Μαργαρίτη, στρατιώτη του 12ου Συντάγματος, που νυμφεύθηκε στο χωριό του την Κυριακή 27 Οκτωβρίου. Την άλλη ημέρα το πρωί εκλήθη επίστρατος και βρέθηκε στην πρώτη γραμμή. Από τον Κόροιβο μετέβη στην Πάτρα μαζί με άλλους συγχωριανούς του. Όλο το ημερολόγιο της πολεμικής πορείας περιγράφει στο πιο πάνω βιβλίο με μεγάλη ακρίβεια και γλαφυρότητα.
Στα εδάφη της Βορείου Ηπείρου
Τον Δεκέμβριο οι μάχες μεταφέρονται από την Θεσπρωτία στα εδάφη της Βορείου Ηπείρου. Κορυφαίο πεδίο μαχών το ύψωμα 631, όπου θα διαπρέψει ο εκ Πύργου στρατιώτης Διονύσιος Γουρέλης και θα τιμηθεί για τον ηρωισμό του. Επίσης θα δεχθεί τιμητική αναφορά από τον Στρατό ο Δήμαρχος Λετρίνων Τ. Βακαλόπουλος για το θάρρος αυτού του δημότη του.
Στα υψώματα 631 και στο 613, στο Μάλι Κιπαρόιτ (περιοχές πέριξ της Χειμάρρας, στην οποία εισήλθε ο Ελληνικός Στρατός στις 22 Δεκεμβρίου 1940) θα πέσουν πολλοί Ηλείοι. Ανάμεσά τους στις 12 Δεκεμβρίου ο Νικόλαος Τερζής από την Γαστούνη, στις 15 Δεκεμβρίου ο Κωνσταντίνος Ντούνης από την Ορεινή Λαμπείας, στις 17 του μηνός, ο 27χρονος Ζαχαρίας Ζαχαρόπουλος από τα Άσπρα Σπίτια (στο ύψωμα 613), ο Τρύφων Μπαμπίλης από τον Ελαιώνα Πύργου και ο Νικόλαος Μιχαλόπουλος από την Αμαλιάδα. Στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας στις 30 Δεκεμβρίου 1940 πέφτει ηρωικά ο Αντώνιος Δουφεξής από το Βουπράσιο.
Οι μάχες του Ιανουαρίου 1941 επικεντρώνονται στην περιοχή Σκουτάρας. Το Σάββατο στις 4 του μηνός σκοτώνεται ο εκ Χαβαρίου Γεώργιος Καράμπελας, που ήταν λογιστής και είχε διατελέσει επικεφαλής της Ε.Ο.Ν. Χαβαρίου. Την ίδια ημέρα και ο 25χρονος Νικόλαος Αλεξανδρόπουλος από το Βούναργο.
Το τοπίο είναι βαρύ, παντού κρύο και χιόνια Στις 15 Ιανουαρίου ο στρατιώτης Κάρολος Καντούνης γράφει στο ημερολόγιό του: «Σήμερα επιδιδόμαστε στην ταφή νεκρών, οι οποίοι είχαν παραμείνει άταφοι χωρίς να πάθουν σήψη από το πολύ κρύο μέσα στα πτώματα αναγνωρίζω και το πτώμα του Λοχία Μαγδαληνού (Ιωάννη), από το Βούναργο, με τον οποίο είχαμε γνωριστεί προ 25ημερου περίπου. Ομοίως αναγνωρίσθηκε από άλλους και το πτώμα ενός στρατιώτη Πυργιώτη, που ήταν υπάλληλος στο κατάστημα σιδηρικών του Πατήρη στον Πύργο».
Πάλι στην αιματοβαμμένη Σκουτάρα πέφτει λίγες ημέρες μετά, στις 25 Ιανουαρίου 1941 ο βιβλιοπώλης από την Ανδραβίδα Αθανάσιος Αναστασόπουλος. Την ίδια ημέρα και στην ίδια μάχη πέφτει ηρωικά ο 27χρονος Γεώργιος Ζούδιαρης από την Ήλιδα. Στην Σκουτάρα όλοι οι στρατιώτες των εκεί Μονάδων ήταν όλη την ημέρα με κράνη και όπλα, ακόμη και την ώρα του ύπνου. Όλοι ήσαν ετοιμοπόλεμοι.
Οι μάχες συνεχίζονται μέχρι
την Γερμανική εισβολή
Αλλά και τον Φεβρουάριο του 1941, καθώς ο Ελληνικός Στρατός προελαύνει απελευθερώνοντας πόλεις και χωριά της Βορείου Ηπείρου, νέες δοκιμασίες περιμένουν τους στρατιώτες μας. Την Πέμπτη 6 Φεβρουαρίου πέφτουν στο καθήκον στο ύψωμα 1074 ο Δημήτριος Πατρώνας από το Κακοτάρι και ο Γεώργιος Μπίρμπας από την Ορεινή. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 18 Φεβρουαρίου, καθώς ο Στρατός μας έχει προελάσει προς το Μπόρσι, και λίγο πριν οι Ιταλοί εξαπολύσουν την απελπισμένη Εαρινή τους επίθεση, σκοτώνεται ο Χαβαραίος Ευάγγελος Μαραζώτης.
Κατά τις τελευταίες μάχες, στις 18 Απριλίου 1941, πριν γίνει η υποχώρηση λόγω της Γερμανικής εισβολής, σκοτώνεται ο Δεκανέας του 12ου Συντάγματος Μιχαήλ Κόσυφας, από το Λαδικό Σκιλλούντος.
Το Μέτωπο υποχωρεί και όλοι οι Ηλείοι στρατιώτες κατευθύνονται με τα πόδια προς τα χωριά και τις πόλεις τους στην Ηλεία. Στις 26 Απριλίου 1941, ημέρα Σάββατο, οι Γερμανοί φτάνουν στην Ηλεία μέσω Ρίου. Μετά την δοκιμασία του πολέμου, οι Ηλείοι έρχονται πλέον αντιμέτωποι με τον εφιάλτη της Κατοχής. Έχουν αφήσει στα πεδία των μαχών ένα τμήμα της ζωής τους μαζί με εκατοντάδες ηρωικούς συμπολεμιστές τους.
Επιμέλεια: Γιώργος Γουβιάς (ευχαριστούμε τον καθηγητή-φιλόλογο Γεώργιο Κουρκούτα για την πολύτιμη βοήθεια του)